Ebru sanatı, özel olarak yoğunlaştırılmış suyun üzerine, yine özel olarak hazırlanmış renkli boyaların serpilmesi ve bu boyalarla desenler oluşturulması, ardından da bu desenlerin kâğıt üzerine aktarılmasıyla yapılan geleneksel bir süsleme sanatıdır. Kısaca “su yüzü resmi” olarak da adlandırılır.

Ebru Sanatının Özellikleri ve Yapılışı

Ebru sanatı, yüzyıllardır süregelen köklü bir geçmişe sahiptir ve kendine özgü pek çok özelliği bulunur:

• Benzersizlik: Ebru sanatında her eser, biriciktir ve eşsizdir. Su yüzeyindeki desenlerin kağıda aktarılması tek seferde gerçekleşir ve aynı desenin birebir kopyasını oluşturmak mümkün değildir. Bu da her ebruyu ayrı bir şaheser yapar.
• Malzemeler: Ebru yapımında kullanılan malzemeler oldukça özeldir:
  • Kitreli Su: Genellikle geven otundan elde edilen “kitre” adı verilen doğal bir zamk ile yoğunlaştırılmış sudur. Bu sayede boyalar su yüzeyinde dağılmadan durabilir.
  • Doğal Boyalar: Geleneksel ebru boyaları, doğadan elde edilen toprak ve mineral pigmentlerinden yapılır. Bu boyalar suda çözünmez ve su yüzeyinde kolayca yayılır.
  • Öd: Hayvan ödü (genellikle sığır ödü), boyaların su yüzeyinde istenilen şekilde açılmasını, yayılmasını ve birbirine karışmamasını sağlayan önemli bir maddedir. Aynı zamanda boyanın kağıda iyi yapışmasına yardımcı olur.
  • Fırçalar: Genellikle gül dalı ve at kılından yapılan, özel olarak hazırlanmış fırçalar kullanılır.
  • Tekne: Ebru yapılacak, genellikle galvanizli demir, çelik veya alüminyumdan yapılmış, dikdörtgen şeklinde bir kaptır.
  • Biz: Su yüzeyindeki boyaları şekillendirmek için kullanılan ince uçlu metal veya ahşap çubuklardır.
  • Tarak: Taraklı ebru desenleri için özel olarak hazırlanmış taraklar kullanılır.
  • Kâğıt: Emici özelliği yüksek, birinci hamur kâğıtlar tercih edilir.
• Uygulama: Ebru yapımında, kitreli su dolu tekneye, fırça yardımıyla özel ebru boyaları serpilir. Boyaların su yüzeyinde yayılması ve şekil alması, ödün miktarı ve boyanın kıvamı ile kontrol edilir. Daha sonra biz veya tarak gibi aletlerle desenler oluşturulur. Oluşan desenin üzerine kağıt yavaşça yatırılır ve boyaların kağıda transfer olması sağlanır. Ardından kağıt dikkatlice sudan çıkarılır ve kurumaya bırakılır.
• Desenler: Ebru sanatında Battal Ebru, Gel-git Ebru, Şal Ebru, Bülbül Yuvası, Taraklı Ebru, Çiçekli Ebru (hatip ebrusu ve çiçekli ebru gibi çeşitleri vardır) gibi pek çok geleneksel desen türü bulunur.

Tarihi Kökenleri

Ebru sanatının kökenleri kesin olarak bilinmemekle birlikte, Orta Asya‘ya dayandığı düşünülmektedir. Bazı kaynaklar 13. yüzyılda Türkistan’da, Semerkant’ta ve 14. yüzyılda İran’ın doğusundaki Herat yöresinde yapıldığına dair bilgiler sunar. İpek Yolu ve diğer ticaret yolları vasıtasıyla Doğu’dan Batı’ya yayılmıştır. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde büyük bir gelişim göstermiş ve Türk sanatçıları tarafından ustalıkla icra edilmiştir. 16. yüzyıla ait bilinen en eski ebru örnekleri Topkapı Sarayı’nda bulunmaktadır. Ebru, geçmişte yazma eserlerin ciltlerinde, kıt’a ve levhaların iç ve dış pervazlarında ve resmi belgelerde süsleme amacıyla yaygın olarak kullanılmıştır.

UNESCO tarafından 2014 yılında “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi”ne dahil edilen ebru sanatı, günümüzde de büyük ilgi görmekte ve hem geleneksel formlarıyla hem de modern yorumlarıyla icra edilmeye devam etmektedir.